Lipy są w Europie Środkowej znanymi i cenionymi drzewami, dającymi niegdyś cień i schronienie przed słotą przy duktach i w dworskich parkach. Lipa szczególnie umiłowanym gatunkiem stała się na terenach wpływów Austro – Węgierskich i Pruskich, ale po kolei.
Lipa – łac. Tilia, roślina owadopylna, drzewo dorastające do wysokości 30 metrów, tworzy okazałą, stożkowatą, symetryczną koronę na prostym pniu. Kora lipy jest barwy szarej. Liście lipy są małe 5- 8 cm w kształcie sercowatym. Na terenach Polski występują dwie odmiany lipy – lipa szerokolistna i drobnolistna i wbrew pozorom nie łatwo je odróżnić. Lipę drobnolistną odróżnia od szerokolistnej barwa włosków w katach nerwów na spodniej stronie liścia, u lipy szerokolistnej mają kolor kremowy a u drobnolistnej są brązowe. Lipy drobnolistnej jest około 70 odmian.
Lipie już w starożytnej Grecji przypisywano znaczenie symboliczne. Lipa była symbolem czystości, nadziei ale też kobiecości, niewinności i długowieczności. Oczywiście Grecy jak to Grecy, bez mitów o lipie by się nie obeszli: „Dawno, dawno temu, szef Greckich bogów Zeus postanowił zejść na ziemię, żeby zobaczyć jak się ludziom wiedzie. Aby wtopić się w tłum przybrał ludzką postać. Ludzka postać boga wiązała się dla niego z oczywistymi niedogodnościami, głód, chłód, zmęczenie, etc. Chodził tak głodny Zeus od domostwa do domostwa prosząc o jedzenie, jednak rozrywkowi Grecy nie kwapili się by nakarmić przybysza. Nad Zeusem zlitowała się para staruszków, która przygarnęła boga w ludzkiej skórze, przyodziała i nakarmiła. Zeus w nagrodę za litość starców zamienił ich w drzewa – mężczyznę w dąb, kobietę w lipę.”
Starożytni rzymianie byli mniej kreatywni, więc Zeus zamienili imieniem Jowisz i lecieli na tej opowiastce kolejne kilkaset lat. Egipcjanie, którzy byli w starożytności potentatem w produkcji miodu, lip nie znali a przynajmniej nic o nich nie namalowali (napisali).
Dla Słowian przedchrześcijańskich lipa była talizmanem chroniącym domostwa i osady przed piorunami, złymi duchami i mocami, lipa uznawana była za drzewo miłości, kobiecości i spokoju dlatego jej symbolikę przypisywano Ładzie – boginie miłości i piękności. Słowianie czcili lipy prosząc je o urodzaj plonów. Z lipy Słowianie robili trumny oraz kołyski dla niemowląt. Wybór drewna nie był przypadkowy - łatwa obróbka nawet prymitywnymi narzędziami oraz ochrona przed złymi mocami i diabłami, co więcej potrzeba ?
W epoce chrześcijańskiej lipę wiąże się z postacią Matki Boskiej, dlatego chętnie i często sadzono ją obok kościołów, kapliczek i na rozstajach dróg. Nie obeszło by się bez naleciałości Słowiańskich (genów nie oszukasz), gałązki lipy wetknięte w święty obraz zapewniały spokój w domu.
W medycynie ludowej, jeszcze do lat 20-tych XX wieku wykorzystywano liście, korę, korzenie, kwiaty i owoce lipy na różne dolegliwości, a do chwili obecnej wykorzystuje się napar i miód lipowy, który pomocny jest w kaszlu, przy przeziębieniach oraz przypisuje się mu działanie przeciwreumatyczne.
Lipa stała się wektorem nazw miejscowości, np. Lipa, Lipowa, Lipniki, Lipno, Święta Lipka oraz obiektem celów poetyckich:
„Gościu, siądź pod mym liściem, a odpocznij sobie!
Nie dojdzie cię tu słońce, przyrzekam ja tobie,
Choć się najwysszej wzbije, a proste promienie
Ściągną pod swoje drzewa rozstrzelane cienie.
Tu zawżdy chłodne wiatry z pola zawiewają,
Tu słowicy, tu szpacy wdzięcznie narzekają.
Z mego wonnego kwiatu pracowite pszczoły,
Biorą miód, który potym szlachci pańskie stoły.
A ja swym cichym szeptem sprawić umiem sadnie,
Że człowiekowi łacno słodki sen przypadnie.
Jabłek wprawdzie nie rodzę, lecz mię pan tak kładzie
Jako szczep najpłodniejszy w hesperyjskim sadzie.”
J.Kochanowski „Na lipę”
Zastosowanie lipy jest ogromne i wszechstronne:
– z włókien drewna lipowego wytwarzano papier, kosze i kapelusze
– z liści lipy wytwarzano mąkę
– z młodych liści (1 – 2 tygodni) można przygotować sałatkę– odradzam
– upuszczano wczesną wiosną sok z pnia (tak jak sok z brzozy)
– wykonywano rzeźby – lipa jest miękka, sprężysta i łatwa w obróbce mechanicznej
– wytwarzano barcie, ule i elementów uli
– w XVIII w. Francuski chemik Missa opatentował przepis na czekoladę z lipy – nie przyjęła się w ówczesnej kulturze, kakao było atrakcyjniejsze.
– oczywiście herbatki lipowe
– miód lipowy
– balie, wanny
– wszelakiej maści bronie do walki z wampirami, gnomami, trollami
Szczególnie bliskie sercu pszczelarzom z Opawskiej Barci są tereny polskiej strony Gór Opawskich i gminy Głuchołazy, gdzie lipy są pomnikami przyrody:
– lipa drobnolistna rosnąca na rynku w Głuchołazach, wiek około 400 lat, obwód pnia 615cm – aktualnie silnie uszkodzona,
– dwie lipy drobnolistne rosnące w Jarnołtówku w parku przy „Zameczku”, wiek około 170 lat, obwód pni kolejno 340 cm i 310 cm, wysokość 30 m
– lipa drobnolistna rosnąca w Pokrzywnej – teren Osady Chmielaki, obwód pnia 500 cm, wiek około 300 lat, wysokość 24 m
– lipa drobnolistna rosnąca w Jarnołtówku obok mostku „z kłódkami” przy drodze do Ziemowita, obwód pnia 450 cm, wiek około 300 lat, wysokość 24 metry
Lipa drobnolistna nas pszczelarzy interesuje najbardziej. To z tego gatunku pozyskuje się najwięcej miodu lipowego. W Opawskiej Barci od kilkunastu lat prowadzimy skrupulatnie zapiski terminów rozkwitania poszczególnych lip, z których to nektaru wytwarzanego przez kwiaty korzystają nasze pszczoły produkując miód lipowy.
Najszybciej rozkwitają lipy szerokolistne zlokalizowane na terenie Nysy, były lata kiedy zakwitały już na Dzień Matki (26 maja), na drugim miejscu plasuje się Prudnik z wynikiem 28 maja oraz kolejno Głuchołazy (31 maja), Podlesie, Jarnołtówek, Pokrzywna (1 czerwca) oraz miejscowości w Republice Czeskiej Zlate Hory, Ondejovice, Mikulovice, Rejviz (7 czerwca). Widoczna jest tutaj zależność i wpływ klimatu. Im miejscowości znajdują się wyżej n.p.m i bardziej na południe, rozkwit kwiatostanów następuje później – 12 dni różnicy. Lipa szerokolistna nie jest na terenach gdzie gospodarujemy istotnym pożytkiem, dlatego też nigdy nie udaje się z niej pozyskać miodu lipowego w ilościach towarowych, czego nie można powiedzieć o lipie drobnolistnej, która dostarcza już spore ilości miodu lipowego.
Lipa drobnolistna zakwita kilka dni po przekwitnięciu lipy szerokolistnej. Terminy w ostatnim dziesięcioleciu (mamy rok 2021) rozkwitały najwcześniej (rok 2018) Nysa, Prudnik – 15 czerwca, Głuchołazy, Jarnołtówek, Pokrzywna, Zlate Hory, Mikulovice – 18 czerwca, Ondejovice – 22 czerwca i Rejviz - 26 czerwca. Są lata (2015 i 2021) w których lipy drobnolistne rozkwitają nadzwyczaj późno Nysa, Prudnik – 1 lipca, Głuchołazy, Jarnołtówek, Pokrzywna – 2 lipca, Podlesie, Gęstwina, Onderjovice, Mikulovice, Zlate Hory - 5 lipca, Rejviz -10 lipca (!).
Zdarzają się również lata kiedy lipy drobnolistne, rozkwitają wybitnie okazale (2020), jednak ich nektarowanie jest zdecydowanie słabsze. Bezpośrednią przyczyną słabego naktarowania lipy są susze i temperatury nocne poniżej 15 stopni Celsjusza oraz wysokie temperatury w ciągu dnia i bezchmurne niebo, kiedy to dochodzi do uszkodzenia kwiatów. Nie bez przyczyny na wysokość zbioru miodu lipowego wpływa przepszczelenie terenu – zjawisko kiedy na 1 km kwadratowy przypada większe zapotrzebowanie na nektar, niż roślin go dostarczających, co prowadzi do mniejszych zbiorów miodu i zubożenia ekosystemu poprzez wyparcie dzikich zapylaczy przez pszczołę miodną.
W Opawskiej Barci skrupulatnie kalkulujemy każdy obszar na którym ustawiamy nasze rodziny pszczele dobierając ich ilość w taki sposób, aby nie wpływać na lokalny ekosystem. Przeważnie nasze stanowiska liczą od 5 do 24 rodzin pszczelich a gospodarujemy na 200 rodzinach pszczelich (2021). W Opawskiej Barci cenimy sobie miód lipowy, który jest naszą specjalnością i produktem lokalnym, dlatego też co roku sadzimy około 1000 drzew i krzewów nektarodajnych na terenach na których gospodarujemy a drugie tyle rozdajemy, z czego aż 25 % stanowią lipy drobnolistne – chcesz jedną, skontaktuj się z nami – www.opawska.pl .
B.C.
Lipa – łac. Tilia, roślina owadopylna, drzewo dorastające do wysokości 30 metrów, tworzy okazałą, stożkowatą, symetryczną koronę na prostym pniu. Kora lipy jest barwy szarej. Liście lipy są małe 5- 8 cm w kształcie sercowatym. Na terenach Polski występują dwie odmiany lipy – lipa szerokolistna i drobnolistna i wbrew pozorom nie łatwo je odróżnić. Lipę drobnolistną odróżnia od szerokolistnej barwa włosków w katach nerwów na spodniej stronie liścia, u lipy szerokolistnej mają kolor kremowy a u drobnolistnej są brązowe. Lipy drobnolistnej jest około 70 odmian.
Lipie już w starożytnej Grecji przypisywano znaczenie symboliczne. Lipa była symbolem czystości, nadziei ale też kobiecości, niewinności i długowieczności. Oczywiście Grecy jak to Grecy, bez mitów o lipie by się nie obeszli: „Dawno, dawno temu, szef Greckich bogów Zeus postanowił zejść na ziemię, żeby zobaczyć jak się ludziom wiedzie. Aby wtopić się w tłum przybrał ludzką postać. Ludzka postać boga wiązała się dla niego z oczywistymi niedogodnościami, głód, chłód, zmęczenie, etc. Chodził tak głodny Zeus od domostwa do domostwa prosząc o jedzenie, jednak rozrywkowi Grecy nie kwapili się by nakarmić przybysza. Nad Zeusem zlitowała się para staruszków, która przygarnęła boga w ludzkiej skórze, przyodziała i nakarmiła. Zeus w nagrodę za litość starców zamienił ich w drzewa – mężczyznę w dąb, kobietę w lipę.”
Starożytni rzymianie byli mniej kreatywni, więc Zeus zamienili imieniem Jowisz i lecieli na tej opowiastce kolejne kilkaset lat. Egipcjanie, którzy byli w starożytności potentatem w produkcji miodu, lip nie znali a przynajmniej nic o nich nie namalowali (napisali).
Dla Słowian przedchrześcijańskich lipa była talizmanem chroniącym domostwa i osady przed piorunami, złymi duchami i mocami, lipa uznawana była za drzewo miłości, kobiecości i spokoju dlatego jej symbolikę przypisywano Ładzie – boginie miłości i piękności. Słowianie czcili lipy prosząc je o urodzaj plonów. Z lipy Słowianie robili trumny oraz kołyski dla niemowląt. Wybór drewna nie był przypadkowy - łatwa obróbka nawet prymitywnymi narzędziami oraz ochrona przed złymi mocami i diabłami, co więcej potrzeba ?
W epoce chrześcijańskiej lipę wiąże się z postacią Matki Boskiej, dlatego chętnie i często sadzono ją obok kościołów, kapliczek i na rozstajach dróg. Nie obeszło by się bez naleciałości Słowiańskich (genów nie oszukasz), gałązki lipy wetknięte w święty obraz zapewniały spokój w domu.
W medycynie ludowej, jeszcze do lat 20-tych XX wieku wykorzystywano liście, korę, korzenie, kwiaty i owoce lipy na różne dolegliwości, a do chwili obecnej wykorzystuje się napar i miód lipowy, który pomocny jest w kaszlu, przy przeziębieniach oraz przypisuje się mu działanie przeciwreumatyczne.
Lipa stała się wektorem nazw miejscowości, np. Lipa, Lipowa, Lipniki, Lipno, Święta Lipka oraz obiektem celów poetyckich:
„Gościu, siądź pod mym liściem, a odpocznij sobie!
Nie dojdzie cię tu słońce, przyrzekam ja tobie,
Choć się najwysszej wzbije, a proste promienie
Ściągną pod swoje drzewa rozstrzelane cienie.
Tu zawżdy chłodne wiatry z pola zawiewają,
Tu słowicy, tu szpacy wdzięcznie narzekają.
Z mego wonnego kwiatu pracowite pszczoły,
Biorą miód, który potym szlachci pańskie stoły.
A ja swym cichym szeptem sprawić umiem sadnie,
Że człowiekowi łacno słodki sen przypadnie.
Jabłek wprawdzie nie rodzę, lecz mię pan tak kładzie
Jako szczep najpłodniejszy w hesperyjskim sadzie.”
J.Kochanowski „Na lipę”
Zastosowanie lipy jest ogromne i wszechstronne:
– z włókien drewna lipowego wytwarzano papier, kosze i kapelusze
– z liści lipy wytwarzano mąkę
– z młodych liści (1 – 2 tygodni) można przygotować sałatkę– odradzam
– upuszczano wczesną wiosną sok z pnia (tak jak sok z brzozy)
– wykonywano rzeźby – lipa jest miękka, sprężysta i łatwa w obróbce mechanicznej
– wytwarzano barcie, ule i elementów uli
– w XVIII w. Francuski chemik Missa opatentował przepis na czekoladę z lipy – nie przyjęła się w ówczesnej kulturze, kakao było atrakcyjniejsze.
– oczywiście herbatki lipowe
– miód lipowy
– balie, wanny
– wszelakiej maści bronie do walki z wampirami, gnomami, trollami
Szczególnie bliskie sercu pszczelarzom z Opawskiej Barci są tereny polskiej strony Gór Opawskich i gminy Głuchołazy, gdzie lipy są pomnikami przyrody:
– lipa drobnolistna rosnąca na rynku w Głuchołazach, wiek około 400 lat, obwód pnia 615cm – aktualnie silnie uszkodzona,
– dwie lipy drobnolistne rosnące w Jarnołtówku w parku przy „Zameczku”, wiek około 170 lat, obwód pni kolejno 340 cm i 310 cm, wysokość 30 m
– lipa drobnolistna rosnąca w Pokrzywnej – teren Osady Chmielaki, obwód pnia 500 cm, wiek około 300 lat, wysokość 24 m
– lipa drobnolistna rosnąca w Jarnołtówku obok mostku „z kłódkami” przy drodze do Ziemowita, obwód pnia 450 cm, wiek około 300 lat, wysokość 24 metry
Lipa drobnolistna nas pszczelarzy interesuje najbardziej. To z tego gatunku pozyskuje się najwięcej miodu lipowego. W Opawskiej Barci od kilkunastu lat prowadzimy skrupulatnie zapiski terminów rozkwitania poszczególnych lip, z których to nektaru wytwarzanego przez kwiaty korzystają nasze pszczoły produkując miód lipowy.
Najszybciej rozkwitają lipy szerokolistne zlokalizowane na terenie Nysy, były lata kiedy zakwitały już na Dzień Matki (26 maja), na drugim miejscu plasuje się Prudnik z wynikiem 28 maja oraz kolejno Głuchołazy (31 maja), Podlesie, Jarnołtówek, Pokrzywna (1 czerwca) oraz miejscowości w Republice Czeskiej Zlate Hory, Ondejovice, Mikulovice, Rejviz (7 czerwca). Widoczna jest tutaj zależność i wpływ klimatu. Im miejscowości znajdują się wyżej n.p.m i bardziej na południe, rozkwit kwiatostanów następuje później – 12 dni różnicy. Lipa szerokolistna nie jest na terenach gdzie gospodarujemy istotnym pożytkiem, dlatego też nigdy nie udaje się z niej pozyskać miodu lipowego w ilościach towarowych, czego nie można powiedzieć o lipie drobnolistnej, która dostarcza już spore ilości miodu lipowego.
Lipa drobnolistna zakwita kilka dni po przekwitnięciu lipy szerokolistnej. Terminy w ostatnim dziesięcioleciu (mamy rok 2021) rozkwitały najwcześniej (rok 2018) Nysa, Prudnik – 15 czerwca, Głuchołazy, Jarnołtówek, Pokrzywna, Zlate Hory, Mikulovice – 18 czerwca, Ondejovice – 22 czerwca i Rejviz - 26 czerwca. Są lata (2015 i 2021) w których lipy drobnolistne rozkwitają nadzwyczaj późno Nysa, Prudnik – 1 lipca, Głuchołazy, Jarnołtówek, Pokrzywna – 2 lipca, Podlesie, Gęstwina, Onderjovice, Mikulovice, Zlate Hory - 5 lipca, Rejviz -10 lipca (!).
Zdarzają się również lata kiedy lipy drobnolistne, rozkwitają wybitnie okazale (2020), jednak ich nektarowanie jest zdecydowanie słabsze. Bezpośrednią przyczyną słabego naktarowania lipy są susze i temperatury nocne poniżej 15 stopni Celsjusza oraz wysokie temperatury w ciągu dnia i bezchmurne niebo, kiedy to dochodzi do uszkodzenia kwiatów. Nie bez przyczyny na wysokość zbioru miodu lipowego wpływa przepszczelenie terenu – zjawisko kiedy na 1 km kwadratowy przypada większe zapotrzebowanie na nektar, niż roślin go dostarczających, co prowadzi do mniejszych zbiorów miodu i zubożenia ekosystemu poprzez wyparcie dzikich zapylaczy przez pszczołę miodną.
W Opawskiej Barci skrupulatnie kalkulujemy każdy obszar na którym ustawiamy nasze rodziny pszczele dobierając ich ilość w taki sposób, aby nie wpływać na lokalny ekosystem. Przeważnie nasze stanowiska liczą od 5 do 24 rodzin pszczelich a gospodarujemy na 200 rodzinach pszczelich (2021). W Opawskiej Barci cenimy sobie miód lipowy, który jest naszą specjalnością i produktem lokalnym, dlatego też co roku sadzimy około 1000 drzew i krzewów nektarodajnych na terenach na których gospodarujemy a drugie tyle rozdajemy, z czego aż 25 % stanowią lipy drobnolistne – chcesz jedną, skontaktuj się z nami – www.opawska.pl .
B.C.